Sołtys:
Janusz Szczurowski

tel. 607 81 85 81

e-mail: soltys-zedowice@zawadzkie.pl

Rada Sołecka:

Ewa  Rzepczyk
Dawid Paprotny
Adrian Zyzik
Rafał Garcorz
Tomasz Morys

 

Historia  miejscowości Żędowice 

 

Pierwsze plany topograficzne wsi i powstanie jej herbu

Po zwycięstwie Prus na Austrią w połowie XVIII w., Śląsk znalazł się we władaniu, najbardziej nowoczesnej wówczas, machiny państwowej, jaką było Królestwo Pruskie.  Jednym z najważniejszych aspektów działania tego nowoczesnego państwa, było utworzenie sprawnej struktury administracji lokalnej oraz inwentaryzacja i dokumentacja wielu jego składowych, tym też utworzenie pierwszych, nowoczesnych opracowań kartograficznych (ważnych głównie dla celów militarnych). Nieprzypadkowo więc w historii naszej wsi właśnie w tym czasie (czyli. ok. 1750 r.) pojawiają się jej pierwsze szczegółowe mapy topograficzne oraz pierwsze urzędowe insygnia struktury lokalnej administracyjnej (czyli wzory herbów i pieczęci).

            Te właśnie aspekty działalności państwowotwórczej w kontekście Żędowic ilustrują załączone mapy topograficzne wsi oraz wzór pieczęci gminnej z jej herbem. Według urzędowej definicji znak wsi przedstawia (tłum.) :"3 drzewa liściaste; robotnika leśnego z siekierą na prawym ramieniu".

 

 

 

 

Żędowice u progu swego istnienia (*)

 

Około roku 1300 biskup wrocławski Henryk z Wierzbna (lub jego poprzednik, Jan Romka) podjął decyzję o spisaniu dziesięcin, jakie powinni uiszczać na rzecz biskupstwa wrocławskiego i jego hierarchów mieszkańcy szeregu miejscowości ówczesnej diecezji wrocławskiej. Wszystkie te osady zostały następnie zebrane w jednym spisie, który znamy pod nazwą Liber fundationis Episcopatus Vratislaviensis, co w tłumaczeniu na język polski brzmi „Księga Uposażeń Biskupstwa Wrocławskiego”. Wśród wiosek, które zostały wymienione w Księdze Uposażeń, znalazły się również Żędowice. Czytelnik może postawić pytania, jak stara i jak duża była to wioska? [....]

W Liber fundationis zostały zamieszczone w pierwszym rzędzie miejscowości powstałe na Śląsku na przełomie XIII i XIV wieku, którym w związku z tym trzeba było ustalić wielkość i rodzaj obciążeń, które mieszkańcy mieli ponosić na rzecz biskupów wrocławskich [...]

Żędowice nie były jedyną osadą, która powstała na przełomie XIII i XIV wieku. Wspomnijmy dla przykładu, że w samej tylko kasztelanii strzeleckiej, do której nasza miejscowość przynależała, założono wówczas 18 wiosek! Wśród nich wymienimy w tym miejscu najbliżej położone Kielczę i Kieleczkę, a także jeszcze inną wioskę o tej samej nazwie, w źródłach zapisaną jako alia Kelcza: dodajmy, że zaginęła ona najpewniej jeszcze w średniowieczu.

Powodem, dla której książęta opolscy [...] podjęli tak rozległą akcję osadniczą były w pierwszym rzędzie potrzeby gospodarcze. Przyrost liczby osad pociągał za sobą zwiększenie się liczby osób płacących podatki. W grę wchodziły jednak również inne względy. Mówiąc o jednym z nich spójrzmy na moment na mapę. Wynika z niej, że Żędowice leżą mniej więcej w połowie drogi między Strzelcami a Lublińcem. Nie ulega w takim razie wątpliwości, że jednym z powodów, dla których książę zdecydował się na założenie w tym miejscu osady, były potrzeby komunikacyjne. Dzięki temu kupcy, a także urzędnicy książęcy mogli znaleźć miejsce na popas w razie podróży z jednego z tych miast do drugiego. Zarazem Żędowice znajdowały się na szlaku, który prowadził z Olesna do Toszka. Na tej jednak trasie daleko ważniejsze miejsce odgrywały inne miejscowości, jak na przykład Wielowieś, lub Kielcza.

Skoro wiemy, że Żędowice były wioską nową, powstałą zapewne latach osiemdziesiątych XIII wieku, najpewniej z inicjatywy księcia opolskiego Bolesława I, syna księcia Władysława, zastanówmy się jak wielka była to osada. Rozpatrując te kwestie przyjrzyjmy sie ponownie Księdze Uposażeń. Jej analiza wskazuje, że miejscowości o większej powierzchni, a zarazem ludniejsze, przenoszono z prawa polskiego na prawo niemieckie: różnica polegała na tym. że mieszkańcy wiosek, które posługiwały się polskim prawem zwyczajowym, składali czynsz na rzecz księcia w naturze, zaś mieszkańcy wiosek, które przeniesiono na prawo zachodnie, zwane u nas niemieckim, jako że na ziemie polskie dotarło z Niemiec, uiszczali czynsz w pieniądzu. Otóż Żędowice znalazły się wśród wiosek, których mieszkańcy składali czynsz w naturze. Był to czynsz średniej wielkości. Wynosił 12 miarek mąki, a więc tyle ile składali mieszkańcy zaginionych później Droniowic, położonych skądinąd niedaleko Żędowic i aż 3 razy więcej od kmieci z Kieleczki. Z drugiej strony, jeślibyśmy przeliczyli wartość tego czynszu na gotówkę, wówczas okazałoby się, że był on kilkakrotnie mniejszy od tego, jaki płacili na przykład mieszkańcy Kielczy.

Powyższe wyliczenia pozwalają podjąć próbę szacunku liczby mieszkańców tej wioski. Możemy szacować, że w początkach XIV wieku zamieszkiwało ją od 5 do 6 rodzin, czyli mniej więcej 30 ludzi. Analizując źródła późniejsze przypuszczamy, że również w następnych wiekach liczba ludności Żędowic była o wiele mniejsza, aniżeli wielu sąsiednich wiosek. Zwróćmy bowiem uwagę, że przynajmniej aż do czasów kontrreformacji nie było w niej kościoła parafialnego, o czym świadczą między innymi sprawozdania kolektorów papieskich, jak na przykład Piotra z Alwerni, czy Galharda z Cahors, względnie Mikołaja Wolffa. Dodajmy, że do założenia parafii i wzniesienia świątyni parafialnej nie doszło z tej przyczyny, że mieszkańcy, z racji ich niewielkiej liczby, nie zdołaliby utrzymać tak swojej parafii jak i proboszcza [...]

 

Przynależność parafialna Żędowic w starszych wiekach nie jest dla nas do końca jasna. Z racji pobliskiego położenia należałoby oczekiwać, iż Żędowiczanie korzystali z posługi duszpasterskiej proboszcza z Kielczy, jednak istnieją pewne wskazówki, które sugerują, że w okresie poreformacyjnym przynajmniej przez pewien czas mieszkańcy naszej wioski chodzili na msze święte i na nabożeństwa do Centawy lub Jemielnicy.

Wątpliwości co do takiego rozwiązania wynikają z faktu, iż gościniec z Żędowic do Centawy był o wiele dłuższy, a ponadto - z racji, że prowadził przez las - o wiele mniej bezpieczny, aniżeli droga do Kielczy. Być może przyczyna tkwiła w tym, iż ówczesny proboszcz Kielczy nie prowadził specjalnie pobożnego trybu życia. Pleban z Centawy słynął tymczasem z gorliwości religijnej, a także ogromnej wiedzy i kultury, a wreszcie i niezwykłej uczynności wobec wiernych, więc może dlatego w tym trudnym okresie powierzono również jego opiece mieszkańców Żędowic. Wszystko jednak wskazuje, że przynajmniej w średniowieczu mieszkańcy Żędowic przynależeli do parafii w Kielczy i dopiero jej czasowe rozwiązanie zniweczyło te związki.

Przez całe średniowiecze Żędowiczanie trwali przy katolicyzmie. Brak jest jakichkolwiek wzmianek na temat ewentualnych wpływów tutaj husytyzmu, czy też innych ówczesnych herezji. W dobie reformacji, jak wszystko wskazuje, większość mieszkańców tej wioski w dalszym ciągu pozostała katolikami, pomimo iż najwięksi właściciele ziemscy w tych stronach, rodzina Redernów, wyznawali i wspierali luteranizm.

Mieszkańcy Żędowic przez cały omawiany okres trudnili się rolnictwem, a także pomagali przy uzyskiwaniu smoły i węgla drzewnego w pobliskich, rozległych lasach. Było to jednak dla nich zajęcie uboczne, wykonywane poza właściwymi pracami rolnymi.

Podsumowując powyższe uwagi możemy stwierdzić, że Żędowice należą do jednej z najstarszych miejscowości Śląska. Powstała ona w okresie wielkiej akcji kolonizacyjnej, która przeszła przez Górny Śląsk na przełomie XIII i XIV wieku. Od samego początku swego istnienia miejscowość ta uzyskała nazwę Żędowice (lub bardzo zbliżoną) i zachowała ją aż do końca omawianej epoki. Przez cały ten czas była osadą niewielką i praktycznie zawsze zaliczała się w tych stronach do mniejszych ośrodków.

 

O herbie Żędowic

 

Po zwycięstwie Prus na Austrią w połowie XVIII w., Śląsk znalazł się we władaniu, najbardziej nowoczesnej wówczas, machiny państwowej, jaką było Królestwo Pruskie.Jednym z najważniejszych aspektów działania tego nowoczesnego państwa, było utworzenie sprawnej struktury administracji lokalnej oraz inwentaryzacja i dokumentacja wielu jego składowych, tym też utworzenie pierwszych, nowoczesnych opracowań kartograficznych (ważnych głównie dla celów militarnych). Nieprzypadkowo więc w tym w tym czasie (czyli. ok. 1750 r.) pojawiają się jej pierwsze szczegółowe mapy topograficzne oraz pierwsze urzędowe insygnia struktury lokalnej administracyjnej (czyli wzory herbów i pieczęci). W większości nawiązują one do cech wyróżniających daną gminę – np. warunków naturalnych, charakterystycznej budowli bądź specyfiki działalności gospodarczej. I tak dla Żędowic, położonych wśród gęstych lasów wybrano postać drwala z toporem na prawym ramieniu. Według urzędowej definicji znak wsi przedstawia (tłum.) :"3 drzewa liściaste; robotnika leśnego z siekierą na prawym ramieniu". Herb Kielczy przedstawia lisa skaczącego w lesie, co nawiązuje do herbu rodowego właściciela wsi, hr. Renarda, w którym to herbie też występuje lis.

   

 

 

 

 

 

Sołtysi (Gemeindevorsteher, Scholze) gminy Żandowice w latach 1862 – 1939.

Źródło: Gross Strehlitzer Kreisblatt 1862 – 1945 (opracował Arkadiusz Baron).

Imię i nazwisko	Zawód	Pełniona funkcja	Lata sprawowania urzędu
Schatton		Sołtys	1848
Franz Pawellek	Gospodarz	Sołtys	1862 -1874 – 1869 – 1885 - 1892
Andreas Danisch	Gospodarz	Sołtys (niezatwierdzony nie objął urzędu)	1874
Albert Zientek	Zagrodnik	Sołtys	1892 – 1897 - 1910
Emanuel Sladek	Gospodarz	Sołtys	1910 - 1915
Alexander Schostok	Gospodarz	Sołtys	1920 - 1926
Anton Broll		Sołtys	III 1926 - 1930
Rudolf Kollritsch	Piekarz	Sołtys	1930- 1933
Theodor Mika	Właściciel gospody	Sołtys komisaryczny	1933 - 1934
Hellmuth Schreck	Robotnik (Motorpflugführer)	Sołtys	1934 - 1945

 

"Zatrzymane w kadrze"

 

 

 

 

(*) - fragmenty artykułu prof. Idziego Panica, z "Żędowice. Ziemia i Ludzie. 1300-2000"

© Materiał opracowany przez Pana Joachima Szulca. Wszelkie Prawa Zastrzeżone.